Week 14-15 Tadzjikistan: Views from heaven and roads from hell

De M41, zoals de Pamir Highway ook wel genoemd wordt, loopt voor het grootste gedeelte door Tadzjikistan. Het is de enige doorgaande route over het moeilijk begaanbare Pamir gebergte. De Pamir Highway staat bekend als de één na hoogste internationale snelweg ter wereld met een bergpas op 4655 meter. De naam ‘highway’ doet ons denken aan een strak geasfalteerde weg, maar niets is minder waar. De weg bestaat uit stenen, modder, gravel en zand. Kortom, ideale omstandigheden om onze motoren en onszelf tot het uiterste te testen!

Dinsdag 22 augustus 2017 Grens Denau / Tursunzade – Dushanbe

Nadat we letterlijk zijn uitgecheckt in Oezbekistan is het tijd voor de Tadzjiekse grenspost. Het visum voor Tadzjikistan kan overigens eenvoudig via internet verkregen worden, dus laten we hopen dat de grenspost al net zo makkelijk gaat. Na een paspoort- en visumcontrole mogen we door naar het volgende hokje, maar waar zit dat eigenlijk? We rijden door over het terrein, maar komen uit bij een gesloten hek, waar niemand te bekennen is. Iets terug is een slagboom, maar ook hier zit niemand. Nog iets terug staat een customs kantoor. Wellicht moeten we ons daar melden? Een Tadzjiekse douanier legt ons keurig netjes uit wat de procedure hier is. Deze duidelijkheid hebben we nog niet eerder meegemaakt. Eerst worden de paspoorten gescand, dan moeten we naar de ‘bank’ en vervolgens weer terug naar deze douanier waar we een verzekeringspapier krijgen. Hij geeft aan dat de bankmedewerker nu lunchen is en maar met een kwartier wel weer op zijn post zit. We vinden het niet erg om bij de grens te wachten, mits we weten waar we aan toe zijn. Bovendien zijn we voorbereid. Met een volle zak druiven uit Oezbekistan stort Erik zich op het volgende level CandyCrush terwijl Bertha in haar volgende boek van Samuel Bjork ‘Ik reis alleen’, begint.

Scherp op tijd komt de bankmedewerker met een lach aangelopen “Welkom in mijn kantoor”. We moeten 10 USD p.p. betalen voor de verzekering van onze motoren voor 15 dagen, dat we eventueel kunnen verlengen in Dushanbe of Khorog. We vinden het gek dat de papieren voor de motoren maar 15 dagen geldig zijn, terwijl wij zelf een visum hebben voor 45 dagen, maar het schijnt de normale gang van zaken te zijn. Dan zien we plotseling alle stickers op zijn bureaukast van overland reizigers uit verschillende landen. De medewerker heeft blijkbaar een bijzondere hobby. De sticker van de twee Roemeense heren van Just4Touring die ons hebben geholpen met onze ketting in Ashgabat hangt er ook tussen. Bescheiden vraagt Bertha of hij onze sticker ook wil hebben. “Ja, graag!” En Bertha plakt hem gelijk vol in het zicht. Dit is de leukste en meest fijne grensovergang tot nu toe!

20170822 Welcome in Tadzjikistan

Na wat formele afhandeling terug bij de eerste douanier mogen we gaan. “Have a nice day!”, roept hij ons nog na. De slagboom wordt geopend en over redelijk goed asfalt rijden we Tadzjikistan in. Op naar Dushanbe! Al snel blijkt dat het strakke asfalt niet goed is voor onze snelheid. Een politieman met een laser gun gebaart ons naar de kant van de weg. Bertha wordt geklokt op 86 km/uur, daar waar we 60 mogen rijden. Erik neemt het gesprek over en geeft aan dat we net het land binnenkomen en ons niet bewust zijn van de snelheidsbeperkingen in dit land. Na excuses en de belofte om ons aan de snelheid te houden mogen we weer verder rijden. Nog geen 5 kilometer verder zien we weer politiemannen met een laser gun, en dit gaat zo door tot in Dushanbe. Snelheidsbeperking is blijkbaar prioriteit nummer 1 in dit land.

20170822 Green House Hostel Dushanbe

Na anderhalf uur arriveren we in het doolhof Dushanbe. Één op de 10 straten in de stad is afgesloten, het lijkt Amsterdam wel! Aangekomen bij Greenhouse Hostel worden de poorten gelijk geopend, zodat we de motoren binnen kunnen zetten. Het blijkt een echt reizigers hostel, we zien nog 2 motoren staan en een stuk of 8 fietsen, sommige nog in de doos. Het blijkt populair te zijn om je fiets naar Dushanbe op te sturen, de Pamir Highway te fietsen, en ‘m dan weer terug te sturen. ’s Avonds komen de twee Franse en enkele Duitse fietsers, die wél uit eigen land zijn komen fietsen en die we tegen kwamen bij de grens, ook in het hostel aan. Het is een gezellige boel in het hostel. We wisselen ervaringen uit met mensen die Uzbekistan in gaan en krijgen tips van degenen die de Pamir Highway al gefietst of gereden hebben. De reserve benzinetankjes schijnen we vanaf nu niet meer nodig te hebben tot aan Singapore, aldus een Duits stel die op de motor vanuit Singapore zijn komen rijden. We besluiten er twee te houden en twee cadeau te doen aan het stel. Ze zullen ze nodig hebben in Oezbekistan. De tankjes worden dankbaar in ontvangst genomen in ruil voor wat Tadzjiekse koude biertjes. Proost!

Woensdag 23 augustus 2017 Dushanbe

Vandaag is het klusjesdag. We draaien wat wasjes in het hostel, want het is ook eens lekker om het niet met de hand te hoeven wassen, bovendien kost het nog geen 1,50 EUR per was. Na het ontbijt schroeft Erik de motoren uit elkaar. Het is tijd om de K&N luchtfilter te reinigen, volgens het boekje moet dit elke 15.000 kilometer, een mooie taak voor Bertha. Eerst moet het filter worden ingespoten met reinigingsspray, dan uitspoelen onder de douche met lauw water en laten opdrogen in de zon en vervolgens opnieuw inspuiten met speciale olie zodat ze weer als nieuw zijn.

De luchtfilter kan weer op de motor geplaatst worden en Erik mag de tank en alle frontjes er weer opzetten. Tot slot haalt Erik de carterbescherming van beide motoren af. Op deze manier komen we makkelijk bij het oliefilter wat we morgen bij de garage willen vervangen. Al met al een drukke dag!

20170823 The motorbike engineer

Bertha is het einde van de dag naar de bazaar gelopen zo’n 15 minuten verderop om verse groenten te halen. Na twee maanden op paprika, uien en tomaat geleefd te hebben, kunnen we nu genieten van een zelfgemaakte bloemkool-kip-kerrie schotel. Genieten!

Donderdag 24 augustus 2017 Dushanbe

Al een paar dagen spelen we met het idee een pakketje overbodige kleding terug te sturen naar huis met wat t-shirts, thermoshirts en het zomerjack van Macna. Deze laatste leek ons voorafgaande aan de reis een uitkomst, vooral in de hete landen. Echter in de praktijk blijkt dat we de zakken en extra ruimte die deze jas logischerwijs niet heeft en die het avontuurlijke Vosges Motorjack wél heeft volop gebruiken met persoonlijke papieren, sleutels, fotocamera, zonnebril en snoepjes. Het zomerjack is een stuk lichter en waait veel meer door dan het dikkere adventure jack, maar als het warm is zweten we toch wel. En hoe meer we zweten, hoe kouder het is als we weer rijden en de wind voelen door het Vosges Jack waarbij we ook alles open kunnen zetten en dus super blij mee zijn!

Hoe dan ook, totaal precies 5 kilo lichter. Het duurt even voordat we het postkantoor vinden. Het oude postkantoor is met de grond gelijk gemaakt en niemand in de stad weet de nieuwe locatie. Uiteindelijk weet een hotelmedewerker waar het is, hij heeft een taxi voor ons geregeld en uitgelegd aan de chauffeur hoe deze moet rijden. Het blijkt vlakbij het busstation te zijn. Ons pakketje wordt eerst gescand om te kijken wat er in zit. De vrouwen maken een geintje dat het pakketje wat helemaal dicht getaped zit, opengemaakt moet worden. Maar wanneer we aangeven dat er alleen maar kleding in zit is het in orde. Vervolgens wordt er met de hand een klein jasje om de doos genaaid, gevolgd door een 7-tal zegelstempels. We moeten zo’n 20 EUR afrekenen. Niet goedkoop, maar als je lichter bepakt bent, ben je automatisch een blijer mens!

20170824 Package to the Netherlands

Het volgende station voor vandaag is de motorgarage Bike House. Hier zouden we eigenlijk onze Heidenau K60 banden na 16.500 kilometer laten vervangen door Shinko banden, maar we besluiten dit niet nu te doen. De eerste reden om ze nog niet te vervangen is, omdat onze Heidenau’s er nog best goed uit zien, ze lijken nog wel 5.000 kilometer mee te kunnen, er zit nog minimaal 4 mm profiel op. De tweede reden is, omdat we enorm blij zijn met de huidige Heidenau banden en de Shinko’s kennen we niet (Wat de boer niet kent….. ). De derde reden om het niet te doen is, omdat de Shinko’s geimporteerd worden vanuit Zuid-Korea en importeren in Tadzjikistan enorm duur is. Zo zijn de banden hier 140 EUR per stuk, terwijl ze in Nederland te koop zijn voor 70 EUR. We blijven Hollanders hè?! De laatste reden om ze niet te vervangen is dat we waarschijnlijk de Heidenau’s weer kunnen krijgen in India voor een mooi prijsje, en dit ligt zo’n 4.500 kilometer verderop, dus daar gaan we voor!! Toch gaan we nog wel langs de garage om een nieuwe ketting voor Bertha te monteren. Gek genoeg zien de oude tandwielen er ondanks alle geluidjes nog als nieuw uit, dus die laten we zitten. Daarnaast krijgen beide motoren een nieuw oliefilter en nieuwe olie. De gebruikelijke 10W40 olie hebben ze hier niet, dus gaan we over op 10W50. Het eerste cijfer bepaalt hoe dik de olie in koude toestand is. Het tweede cijfer bepaalt hoe dik de olie is in warme toestand. Hoe hoger het getal hoe dikker de olie. Iets dikkere olie dus wanneer de motor warm is, maar ook deze olie zou goed moeten zijn voor de Honda Transalp. Twee uur later en 110 EUR lichter voor de olie en de arbeid rijden we de motoren weer terug naar het hostel.

20170824 Bike House Dushanbe

’s Middags doen we boodschappen in de grote Auchan Supermarkt ter voorbereiding op ons avontuur op de Pamir. We kopen wat blikken groente en tomatenpuree voor de avondmaaltijden gecombineerd met noedels. Op grotere hoogte is het lastiger om water aan de kook te brengen, gewone pasta is daarom bijna niet klaar te maken. Noedels kunnen in een paar minuten klaargemaakt worden in heet water en de blikken hoeven we alleen maar op te warmen. We kopen ook houdbare melk om havermoutpap te maken als ontbijt.

’s Avonds genieten we van een maaltijd met verse groene broccoli, het kan nu nog! Ook drinken we wat biertjes met het Duitse stel uit Singapore dat op één Triumph rijdt, een Poolse man die op een BMW rijdt en een Sloveens stel dat op een BMW 1200 rijdt en die onze trip 20 jaar geleden al eens gemaakt heeft.

Vrijdag 25 augustus 2017 Dushanbe

Bertha rijdt deze ochtend nogmaals naar de garage, omdat haar rechterhandvat los zit. We hebben het gemaakt met 2 lagen isolatietape. Ook hebben we nog wat reserveschroefjes en ventieldopjes gekregen. Uit voorzorg kopen we ook octaanboosters. Het octaangehalte van de benzine in Oezbekistan was laag, soms 92, maar soms ook 80. Onze motoren rijden prima op deze benzine, maar het aantal kilometers met een volle tank neemt enorm af. Een octaanbooster zorgt voor een efficiënter brandstofverbruik en dus voor meer kilometers met een volle tank. We hadden 8 flesjes meegenomen uit Nederland, maar na Oezbekistan zijn we door onze voorraad heen en het kan geen kwaad om het bij ons te hebben mochten we het nog eens nodig hebben.

’s Avonds gaat Bertha hardlopen met Lisa Murray, een meid uit Cornwall (Engeland) die momenteel het werken en reizen combineert in de Stan-landen. Beide hebben ze al een tijd niet hardgelopen en besluiten zo’n 6 km te doen, met als eindbestemming een uitzichtpunt over de stad Dushanbe!

Zaterdag 26 augustus 2017 Dushanbe – Shurobod

Vandaag beginnen we onze route richting het Pamir-gebergte, spannend! Vanuit Dushanbe nemen we echter niet de M41 (Pamir Highway) naar het oosten, maar besluiten op aanraden van medereizigers de zuidelijke route naar Qal’ai Khumb te nemen. Deze route bevat in tegenstelling tot de noordelijke overwegend asfalt en schijnt bovendien mooiere vergezichten te hebben richting de Afghaanse grens. Één en één is twee, de keuze was dus snel gemaakt!

De goed geasfalteerde weg leidt ons via Kölob vanaf waar we de hoogte in gaan. Dushanbe ligt op 1000 meter hoogte en vanaf Kölob stijgen we zo’n 500 meter, om vervolgens zigzaggend af te dalen naar onze kampeerplek op 1200 meter hoogte. Onze plek (GPS: 37.82110, 70.18141) hebben we gevonden met de I-Overlander app en geeft een prachtig uitzicht over de Afghaanse bergen. Wauw! Helaas is de plek nog wel zichtbaar vanaf de grote weg, maar is de weg op voldoende afstand, zodat we ’s nachts in ieder geval niet worden gezien.

20170826 First views of Afghan Mountains

Omdat de wildcamping plek op een app staat aangegeven is het ook niet gek dat er einde van de middag nog een motorrijder aankomt, het is de Sloveen Martin op zijn Triumph Tiger. We kletsen wat, maar laten elkaar daarna lekker met rust. Omdat de plek echt ver buiten de steden ligt, en de maan niet al te groot is, is hier de sterrenhemel ’s avonds enorm helder. Bovendien zien we nu ook het Melkwegstelsel voor het eerst, een lichte band met sterren dat zich langzaam door de lucht verplaatst. Voor ons beide een onbegrijpelijke en unieke ervaring.

Wanneer we ’s avonds al liggen te slapen in onze tent horen we opeens nog meer mensen en blijkt er ook nog een liftend stel uit Engeland/Turkije aangekomen te zijn.

Zondag 27 augustus 2017 Shurobod – Poshkharv

Na 20 kilometer begint de ellende. Het asfalt maakt plaats voor potholes en hoe dichter we bij Qal’ai Khumb komen, hoe slechter het wegdek wordt. Potholes maken plaats voor stukken gravel met stenen en onder het stof komen we aan in Qal’ai Khumb.

In dit kleine plaatsje komen de zuidelijke route en de noordelijke route (M41 Pamir Highway) bij elkaar en het is hier beduidend drukker. Zoveel mensen hebben we onderweg nog niet gezien. In een restaurantje aan de Panj rivier, die we vanaf de campingplek al volgen, zien we ook de Sloveense motorrijder en het Engels-Turkse stelletje zitten. In het restaurant spreken ze alleen maar Russisch, maar gelukkig kan de Sloveen voor ons vertalen. We bestellen Goulash, Plov (een typische Stan-land rijstgerecht met lam en oranje en gele wortelen) en een sapje van gefermenteerd fruit.

20170827 Lunch at Qal’ai Khumb

Na de lunch heeft Bertha een bijna-dood ervaring op het toilet. De geur die vanuit een gat uit de grond komt is niet te harden. Wanneer ze het toilet in stapt dringt de geur zo diep door tot haar hersenen dat ze bijna moet overgeven of out gaat. Ze besluit buiten het toilet haar broek te laten zakken, diep adem te halen en een nieuwe poging te wagen. Het is onbegrijpelijk dat sommige vrouwen het hele gezin mee op het toilet nemen, dit moet wel ongezond zijn!

In het dorpje vullen we onze watervoorraad bij, tanken we de motoren vol waarna we onze weg vervolgen en verder stijgen over de grind- en zandwegen. De hele dag rijden we langs de rivier, waarbij de afstand tot Afghanistan steeds kleiner wordt tot zo’n 30 meter. De wegen worden steeds smaller en de dalen tot de rivier steeds steiler. Het hoogtevrees gevoel van Bertha komt af en toe akelig opzetten.

Onderweg passeren we twee militaire posten. Deze militairen bevinden zich over de gehele Pamir Highway, om zo illegale grensoverstekers tegen te gaan. Het passeren van zo’n post is niet zo spannend als het wellicht klinkt. We geven ons paspoort af met het visum en de GBAO permit die we nodig hebben om door het Pamir gebergte te mogen rijden. De gegevens worden genoteerd in een boekje en na enkele minuten krijgen we alles weer terug en mogen we verder rijden. Sommige militaire posten zijn heel formeel en wordt er niet gelachen of onnodig gesproken. Andere grensposten zijn eerder gezellig te noemen en mogen we een sticker plakken met onze naam en website of maken we een praatje over Tadzjikistan en haar cultuur(verschillen).

20170827 Stickers at the militairy post

We rijden vandaag zo’n 180 km. Het doel was eigenlijk om door te rijden naar Khorog, maar door de staat van de wegen is dat helaas voor ons niet mogelijk. Rond 16.00 uur vinden we het welletjes en gaan op zoek naar een kampeerplaats. Dit is ook wel nodig, want rond 19.00 uur is het hier al donker en je wil hier absoluut niet in het donker rijden met die smalle bergpassen, waarbij er ook altijd gekken zijn die zonder licht rijden. Tijdens onze reis blijven we ons ook altijd verbazen over de auto’s, vrachtwagens en bussen die zonder licht door tunnels rijden.

20170827 Tof man

Na een uurtje ziet Erik een oprit met een vervallen huis (GPS: 38.403163, 71.145575). Wellicht kunnen we hier in de tuin slapen? Boven bij het huis aangekomen blijken er mensen in de tuin aan het werk. Er lijkt echter ook een stuk grasveld te zijn, afgeschermd met stenen, maar met een kleine poort bereikbaar voor onze motoren. Erik vraagt aan de oudste man of hij bezwaar heeft dat wij hier kamperen, met handgebaren maakt hij duidelijk dat we van harte welkom zijn. Snel zetten we de tent op en wassen we onszelf achter een paar stenen. Wanneer we het eten net op hebben, zijn de werklui klaar en gaan naar huis, maar niet voordat ze ons getrakteerd hebben op verse appels en tomaten. Lekker voor het ontbijt morgenochtend!

’s Avonds maakt Erik van de gelegenheid gebruik om een kampvuur op 1684 meter hoogte te maken. Wanneer het vuur aan is bedenkt hij zich. Wellicht is dit toch niet zo’n goed idee zo vlakbij de grens, bovendien maken we onszelf enorm zichtbaar. We laten het vuur snel uitgaan en genieten van de kraakheldere sterrenhemel. Wat een prachtige plek!

Maandag 28 augustus 2017 Poshkharv – Khorog

We ontbijten met havermoutpap gevuld met bananen en lokale appels. Het ontbijt is wel wat zwaar, maar dat zullen we nodig hebben deze dag. We vervolgen onze weg over de M41, hoewel de afstand met de rivier in hoogte nu kleiner wordt stijgen we nog steeds. Het is lastig om op de slechte wegen van het uitzicht te genieten, maar als we maar even de kans krijgen kijken we onze ogen uit. Wanneer we ons beseffen dat we alle tijd hebben, vooral geen haast, rijden we rustig met zo’n 30 km per uur en ontspannen. We stoppen vaak voor een slok water of een mooie foto. Het is toch wel heel gaaf en speciaal om hier te rijden.

20170828 Pamir day 3 (6)

Einde van de middag komen we aan bij Pamir Lodge in Khorog op 2000 meter waar het druk, maar enorm gezellig is. Helaas is de tweepersoonskamer net vergeven aan een ander stel. We besluiten om de tent op te zetten in de tuin, wat ook een goede prijs-kwaliteit optie is, 5 USD p.p.. Er zitten ook een aantal Nederlanders in het hostel; 2 fietsers en 1 motorrijder. De motorrijder rijdt een motor van een vriendin terug van Bishkek naar Nederland. De vriendin heeft helaas een been gebroken en is niet in staat om de motor zelf terug te rijden. Onder de Nederlandse fietsers zien we opeens Bas! Deze fietser hebben we eerder ontmoet in Azerbeidzjan. Hij heeft vanuit dat land de boot gepakt naar Kazachstan en is vanuit daar via Oezbekistan hierheen gekomen. Het is jammer om te horen dat hij enorm ziek is geweest de afgelopen weken. Gelukkig krijg je hier met de antibiotica-kuurtjes bijna geld toe.

Dinsdag 29 augustus 2017 Khorog – Darshai

We ontbijten samen met Bas en kletsen elkaar bij over de avonturen die we beleefd hebben. Bij het hostel wisselen we 150 dollar om voor Tadzjiekse Somoni tegen een koers van 8,8 wat normaal is hier. Net als in Oezbekistan is het in dit land normaal om de overnachtingen in dollar te betalen en de rest in de plaatselijke valuta. Maar mocht je alleen in het bezit zijn van de plaatselijke valuta, dan is het vaak ook wel mogelijk om daarmee je overnachtingen te betalen. Hoe dan ook, in alle Stan-landen geldt, de dollar is goud waard. Je kunt niet overal dollars pinnen of opnemen met je creditcard, maar eenmaal in het bezit van de dollar, kun je hem overal tegen wisselen en dit vaak tegen een betere koers dan bij de bank.

We vervolgen onze weg zuidwaarts richting de Wakhan Valley. Ook dit deel van de route is niet de officiële M41 of Pamir Highway. Toch doen veel motorrijders of taxi’s deze route, omdat deze mooier schijnt te zijn dan de M41. Bovendien blijft deze route relatief laag, terwijl de M41 gelijk de hoogte in gaat. Dit geeft ons de kans om te acclimatiseren en te wennen aan de hoogte. Veel fietsers daarentegen nemen wel de M41 oostwaarts naar Alichur, voor hen is deze weg de helft korter en bovendien beter geasfalteerd.

Het begin van de route vandaag is vrij goed, lange stukken asfalt met her en der een pothole. Na een half uurtje rijden zien we twee andere motoren in onze spiegels: Holger & Anja uit Duitsland! Zij zitten in dezelfde China-tour groep en we hebben hen eerder in Nukus en Khiva gezien. We kletsen even bij en besluiten dan verder te gaan. Na een uurtje zien we ze weer kletsen, maar nu met 3 Zwitserse heren die de tegenovergestelde richting op gaan. Wij hebben ook maar even aangehaakt, het was toch tijd voor pauze.

20170829 Motormeeting Pamir

Uiteindelijk worden we door Anja uitgenodigd voor een theetje, maar dan wel ergens in de schaduw. Even verderop stoppen we en vinden een prachtige plek onder een boom tussen de geitjes en meanderende beekjes. Even onze rust pakken in het mooie landschap. De rust is weg wanneer Holger met zijn MRS benzinebrander het grasveld in de fik steekt. Het duurt even, maar uiteindelijk doet de brander het en genieten we van koffie, thee en koekjes.

20170829 Picnic at Pamir with Holger and Anja

Na de thee splitsen onze wegen en rijden we elk ons eigen tempo. Hoe meer we naar het zuiden rijden, des te wijder de uitzichten worden. Diepe dalen maken plaats voor graslanden waar voornamelijk schapen en geiten grazen. Onderweg rijden we door vele dorpjes waar werkelijk alle kinderen zwaaien. Soms voelen we ons bijna bezwaard wanneer we niet kunnen terugzwaaien, omdat we op dat moment rotswegen moeten bedwingen of een riviertje doorkruisen en onze handen aan het stuur moeten houden. High five tijdens het rijden is hier enorm populair, maar sommige jongens slaan zo extreem hard dat Erik heeft besloten om zijn hand net op het laatst weg te trekken. Bertha heeft haar oplossing in het toeteren gevonden. Onderweg komen vele honden ons blaffend achterna. Sommige zien er angstaanjagend uit. Het is wel begrijpelijk dat ze zo op hun hoede zijn, want ze zien ons als prooi voor hun hoede schapen of geiten die ze bewaken. Ondanks onze beschermende kleding is het niet altijd fijn om een hond met ontblote tanden op je af ziet komen….

We slaan ons kamp op aan het begin van de Wakhan Valley op 2700 meter hoogte (GPS: 36.78508, 71.98682), op een boerenland vlakbij de grote weg, maar ’s nachts uit het zicht van voorbij rijdend verkeer. We houden onze pakken aan na aankomst, want het is hier met 17 graden en een fris windje niet heel warm. Tijdens het koken hebben we uitzicht op de sneeuwtoppen in Afghanistan, een fantastisch uitzicht. Jonge jongens komen ’s avonds hun os ophalen van het land en passeren daarmee onze tent. Wat zijn die beesten groot!

20170829 Campsite with the oxen

Woensdag 30 augustus 2017 Darshai – Langar

Er waren gisteravond geen wolken en de sterren waren zo helder. Dit zal de oorzaak zijn voor de extreem koude nacht. Tijdens het ontbijt komen Holger & Anja voorbij rijden, dit keer trakteren wij hen op een bakje koffie en thee.

20170830 Goodmorning Pamir day 4

Vandaag staat er een relatief korte rit op het programma van 80 kilometer. Er is ons verteld dat het verstandig is om in Langar te slapen. Na Langar stijgt de weg snel en zal het zo’n 150 kilometer lang lastig zijn om te kamperen. Bovendien is de weg die we vandaag rijden het slechtst tot nu toe. We rijden over van alles en nog wat, grote keien, losse stenen, door stukken met 30cm diep water en zelfs door zand.

Los zand is lastig rijden. Het zijn vaak maar stukken van 100 meter, te kort om onze banden leeg te laten lopen om meer grip te krijgen. Vlak voor het einde van één van de zanderige wegen houdt Bertha de motor niet meer in balans en valt. Het voordeel van zand is dat de landing zacht is, zowel voor Bertha als voor de motor.

20170830 Sometimes we just need a rest

Nadat we samen de motor van Bertha overeind tillen is Erik aan de beurt. Ook hij rijdt niet in een rechte lijn, springt onbewust van de linker baan naar de rechterbaan, maar weet tot zijn eigen verbazing zijn motor in balans te houden. Een groepje mannen aan het einde van de zandweg staat toe te kijken. Blijkbaar is dit leedvermaak hun dagelijkse bezigheid.

We overnachten voor 30 USD, inclusief diner en ontbijt en zonder Wifi, in Homestay Yodgor. Op deze hoogte, 2800 meter, is het wat ons betreft momenteel te koud om te kamperen. We zien dat sommige fietsers dit wel doen, maar wij zien de lol er dan niet meer van in. En in Homestay Yodgor heeft de eigenaar die middag iets te diep in het glaasje gekeken en zijn lolbroek aan. Er logeert ook een Italiaans echtpaar met hun gids en chauffeur. Zij hebben duidelijk meer voor de overnachting betaald en krijgen een uitgebreider menu voorgeschoteld. In de prijs zit ook een traditioneel lied, gespeeld door de eigenaar op de accordeon en wij plukken daar nu ook de vruchten van. Wellicht door de alcohol heeft de eigenaar totaal geen gene en hij schreeuwt het lied met al zijn kracht en gevoel uit zijn strot. Na het eten worden de Italianen getrakteerd op een fles Vodka, maar die hebben hier duidelijk geen zin in. De chauffeur vraagt of wij zin hebben in een shotje. Met deze temperaturen zeggen wij geen ‘nee’! Samen met de chauffeur en de gids maken we de fles soldaat. Eindelijk beginnen we het weer een beetje warm te krijgen. De gids vertelt dan dat het eigenlijk best een gekke reis is. De Italianen hebben deze tour geboekt met een Engelse gids, maar spreken zelf geen woord Engels. Tijdens het eten wordt er dan ook niets gezegd en de gids is blij dat hij eindelijk een normaal gesprek kan voeren met een paar jonge toeristen. De vragen en antwoorden van de Russische chauffeur worden door de Engelssprekende gids vertaald en zo hebben we met zijn allen een gezellige avond. Nastrovja!

Donderdag 31 augustus 2017 Langar – Alichur

Ondanks dat het bed een matras mist en dat Erik verkouden is hebben we beide als een blok geslapen. Het zal ongetwijfeld met de Vodka te maken hebben gehad. De nuchtere eigenaar vraagt ons of we getrouwd zijn (“ja”) en of we kinderen hebben (“nee”). Dat we op onze leeftijd nog geen kinderen hebben vinden ze hier maar gek. We leggen hem uit “first traveling then maybe children”. De eigenaar doet ons het voorstel dat als we volgend jaar terugkomen met kind(eren) het verblijf dan gratis is.

20170831 Yodgor Homestay see you next year

We brengen de banden op spanning en vertrekken om 8 uur richting de Wakhan Valley. Vanaf Langar gaan we met slingerweggetjes direct de hoogte in. 3000 meter, 3200, 3400 en dan 4344 meter bij Khargush Pass. Halverwege de dag besluiten we de 2 binnen voeringen van de Macna motorjassen en de winterhandschoenen aan te trekken. De verwarmde handvaten op de motor gaan op volle sterkte.

Vandaag zijn we maar 1 auto tegengekomen met onderzoekers vanuit een Russische federatie. Zij waren drone-beelden aan het schieten net toen Erik door de vallei heen reed en vragen of we belang hebben bij de beelden. “Ja, graag!!!” Erik krijgt de beelden te zien en verheugt zich enorm op een email met de beelden. Nu maar hopen dat ze hun woord houden!

De wegen vandaag zijn opnieuw slecht, alleen maar gravel, kiezels en los zand. Bertha valt opnieuw een keer in het zand. Nieuw vandaag zijn de wasbord-wegen. Wanneer de wasbordjes laag zijn kunnen we de klappen opvangen met zo’n 30 à 40 kilometer per uur, staand op de motor. Maar bij hogere golven is dit niet mogelijk en trilt letterlijk alles. Zelfs de trommelvliezen in onze oren vangen een deel van de klappen op. Ervaren motorrijders zeggen dat je bij hogere golven zo’n 70 kilometer per uur moet rijden om de klappen het beste op te vangen, echter dat durven wij (nog) niet aan. Bovendien is er veel afwisseling tussen wasbord en los zand of grind, waardoor zo’n snelheid gevaarlijk kan zijn. Het vele trillen zorgt er lachwekkender wijs ook voor dat we veel moeten plassen. Mocht er trouwens een lezer zijn die weet hoe een wasbordweg ontstaat, laat het ons weten! We denken hier al dagen over na, maar hebben werkelijk geen idee, en ook Google lijkt ons hierover in de steek te laten.

Hoe hoger we komen, des te ijler de lucht en des te saaier de landschappen. Er groeit bijna niets meer op deze hoogte, geen boom te zien. De sneeuwtoppen in combinatie met de wolkenluchten maakt het uitzicht toch aangenaam. Het was een emotionele dag voor ons. Wanneer we de top van de Khargush Pass bereiken moeten we bijna huilen. Wat is het gaaf om met je eigen motor zo’n hoogte te bereiken, zo ver van huis. Het voelt bijna onwerkelijk dat we dit echt doen met zijn tweetjes.

20170831 Pamir day 5 (2)

Bij Khargush komen we bij een stopbord met prikkeldraad waar we niet omheen kunnen. We moeten wachten op militairen die niet op hun post staan. Vanaf de kruising waar we weer doorgaan op de M41 is de weg opeens strak geasfalteerd. Toch lijkt het mooier dan het is wanneer we na een kilometer de eerste zeer diepe potholes (0,5 meter) ontwijken. Ook hier rijden we niet harder dan 50 km per uur.

20170831 Waiting for the malitairies at their post

Met een licht hoofdpijntje stappen we op een hoogte van 3884 meter van onze motoren af. We hebben niet echt last van de hoogteziekte, maar zijn wel dizzy wanneer we vanuit onze knieën weer recht overeind gaan staan. Ook na het tillen van de zware tassen moeten we even op adem komen. Er wordt gezegd dat het verstandig is om nooit meer dan 500 meter hoger te slapen dan de laatste nacht, dit om hoogteziekte tegen te gaan. Ook is het verstandig om vanaf 3000 meter, elke 1000 meter hoger een liter meer per dag te drinken.

We slapen vannacht in een yurt (10 USD p.p. incl. lunch, diner en ontbijt) in Alichur (GPS: 37.754298, 73.260452). Traditioneel wordt een yurt, een ronde tent, in deze omgeving gebruikt door nomaden die met hun vee van de ene naar de andere plek reizen. Bij aankomst krijgen we thee, brood en yak-yoghurt. Ondertussen wordt in het ‘douche’ gebouwtje het water warm opgestookt en kunnen we anderhalf uur later een ‘douche’ nemen. Het huisje is enorm warm, en gevuld met veel rook, toch genieten we van de emmers met heet water die we over ons heen gooien. Eerlijk gezegd is deze douche nog beter dan in de meeste hotels of homestays!

Na het diner, soep gevuld met aardappelen en pasta, wordt de kachel in de yurt opgestookt. Het is er plotseling bloedheet. Ondanks de hitte krijgen we extra dekens van de eigenaar en hij maakt ons duidelijk dat we die nodig zullen hebben vannacht.

20170831 Inside the yurt

In de hitte filosoferen we wat over de dag en we komen erachter dat we tijdens deze reis een bijzondere les hebben geleerd: Altijd en overal je moment pakken! Soms hebben we ergens niet zo’n zin in of denken we dat het later ook nog wel kan, maar voordat je het weet is je kans voorbij en heb je je kans gemist. Even gekke praktische voorbeelden die we kunnen verzinnen zijn:

  • Scheren in een eigen schone badkamer met goede warme douche.
  • Motoren wassen waar mogelijk.

Wij denken echter dat dit niet alleen toepasbaar is op onze reis, maar des te meer op het leven in Nederland, waarbij je ook je kans moet pakken wanneer deze voorbij komt met betrekking tot een baan, vrienden, huis, etc.

’s Nachts dooft het vuur en is het plotseling koud in de yurt, maar met de vele dekens die we hebben is het zalig slapen.

Vrijdag 1 september 2017 Alichur – Murghab

We gingen gister om 20.30 uur slapen en worden wakker om 06.30 uur, een lekker lange nacht gemaakt. De kachel is vannacht uitgegaan, maar Bertha moest uiteraard naar de WC. Dus eerst alle kleding aan en vervolgens door de harde wind met gevoelstemperatuur tegen het vriespunt aan naar het WC-hokje gerend. Gelukkig geen enge beesten op deze hoogte.

Nu, in de ochtend, is het weer wat warmer, zo’n 15 graden met de zon erbij. Ze zeggen dat de temperaturen hier ’s winters dalen tot -50 graden Celsius! Brrr… wij moeten er niet aan denken!

20170901 Goodmorning Alichur

Vanaf vandaag tot en met 3 september vieren de Tadzjieken het offerfeest (Eid al-Adha). Naast de yurt worden twee schapen geslacht en gelijk geprepareerd voor in de soep. Het tafereel ziet er bewonderenswaardig schoon uit.

20170901 Goodmorning Eid al-Adha

Het is zo’n 2,5 uur rijden naar Murghab over een weg met diepe potholes en wederom rijden we niet sneller dan 50 km per uur. Ondanks dat Murghab weer wat lager ligt, op 3630 meter hoogte, hebben we het enorm koud onderweg. Al na een kwartier stoppen we noodzakelijkwijs om extra jassen en truien aan te trekken en om de binnenbroek in de motorbroek te ritsen.

20170901 Pamir day 6

Een tweepersoonskamer in het Pamir Hotel in Murghab kost 30 USD exclusief eten en drinken. Het hotel heeft sowieso geen Wifi en de stroom is er vandaag afgehaald in verband met de feestdag. De kwaliteit van de kamer haalt het lang niet bij die van de meeste homestays. Wat een vervallen bende! Bovendien is de kamer doorgerookt, het ruikt naar gebraden schaap in verband met het offeren, want overal in het dorp worden schapen geslacht en klaargemaakt. Wanneer we een wandeling maken door het dorpje zien we kinderen lopen met zakken snoep. Ook vragen ze ons ‘Candy, candy?’. Het lijkt erop dat deze feestdag voor kinderen hetzelfde is als 11 november Sint Maarten in Nederland. Her en der op straat zien we schapenpoten en vachten liggen. Het lijkt erop dat men alles wat men niet meer nodig heeft van zich af gooit. De bazar in Murghab bestaat uit zeecontainers op een rij. Helaas zijn de meeste dicht in verband met de feestdag. Gelukkig hebben we nog wel 2 Snickers, fruit en water kunnen inkopen.

Wanneer we in de motorkoffers zoeken naar een gerecht voor vanavond komen we tot de conclusie dat de hoogte voor één van de blikken teveel is geworden. In de hele koffer ruikt het naar zure boontjes. Makkelijk kiezen, dan wordt het boontjes voor vanavond!

Na het eten willen we nog niet slapen en besluiten de tv te kijken in de gezamenlijke ruimte. Onder het genot van een thee en burgerlijk samen onder een dekentje kijken we het Kirgizische nieuws. Na het nieuws zappen we over op een sportzender waar de nationale Kirgizische paardensport genaamd Ulak Tartysh op te zien is, dat lijkt op een soort polo. We hebben al eerder van de sport gehoord, maar konden ons er geen voorstelling van maken. Nu we het op tv zien, vinden we het walgelijk. Het spel wordt gespeeld met twee teams en ongeveer 10 personen per team. Midden in een groot veld staat een ronde ton. Het is de bedoeling om de bal zo snel mogelijk in de ton te krijgen. De ‘bal’ is in dit geval niet rond, maar wollig in de vorm van een kadaver van een onthoofd geit of schaap. Het kadaver is zwaar en er wordt van alles gedaan om het te pakken te krijgen. De paarden en hun berijders nemen het hard tegen elkaar op en de paarden liggen soms over elkaar op de grond, het is verschrikkelijk om te zien. De gedachte en de wens dat de paarden buiten het spel om goed behandeld worden, maakt voor ons een hoop goed.

Zaterdag 2 september 2017 Murghab – Karakul

Na een oliecheck vertrekken we opnieuw de hoogte in, nu naar de hoge Akbaital Pass op 4655 meter, het hoogste punt met onze motoren tot nu toe.

Het is wederom een koude dag en aan de weg met potholes lijkt geen einde te komen. Halverwege hebben we een 30 kilometer lange wasbord weg, super irritant!! (Weet iemand ondertussen overigens al hoe deze ontstaat??!)  We schelden wat af op zo’n dag en hopen maar dat de motoren en bagagerekken het houden.

Begin van de middag komen we aan bij Mexmohxoha Homestay dat op 3700 meter ligt. De Sloveense jongen op de Triumph en een Pools stel met een 4×4 Lada dat we eerder hebben ontmoet zijn er ook. We willen eigenlijk doorrijden naar Kirgizië, maar besluiten tijdens een lunchsoepje dat de afstand wellicht toch iets te ver is voor de tijd die we nog hebben vandaag. We doen het rustig aan en besluiten te blijven. We betalen 19 USD p.p. voor een overnachting inclusief lunch, diner en ontbijt. Nu we tijd over hebben kiezen we ervoor de kettingen schoon te maken. Met alle modder, water en zand de afgelopen dagen kunnen deze wel weer een opfrisbeurt gebruiken. Wanneer we in de zon bezig zijn is deze enorm fel en heet. Erik zijn hoofd is zelfs een beetje verbrand vandaag.

Na de schoonmaak lopen we een rondje door het dorp en langs het Karakul Lake met uitzicht op de sneeuwtoppen, het is een prachtig gezicht. Verderop zijn wat jongens in het meer aan het zwemmen. Maar met deze temperatuur moeten we er zelf niet aan denken!

Later de middag komen ook Holger & Anja bij de homestay aan. Net als de vorige nacht slapen we in dezelfde accommodatie. We dineren samen met de Sloveen, Holger & Anja, een ouder Duits echtpaar en nog een Duits stel. Dit laatste stel klaagt over de tafels die niet helemaal stof vrij zijn. Wat verwacht je van dit land? Hij probeert de les te lezen aan de gastvrouw. Hahaha! Wat denkt hij wel niet? “Am Deutschen Wesen mag die Welt genesen.” Hij geeft aan dat ze 50 USD hebben betaald voor deze accommodatie en dat ze dan wel verwachten dat de tafels schoon zijn. Ze hadden veel ervaring met homestays in deze buurt, maar dit sloeg echt alles. Stiekem denken de bikers daar anders over, de mensen hier leven niet volgens de Nederlandse of Duitse normen. Water halen bij de put is voor hen belangrijker dan het schoonmaken van de tafels en dit kun en mag je als toerist ook niet willen veranderen. Terwijl het meningsverschil verder wordt uitgekauwd spelen de bikers met zijn vijven gezellig een potje Beverbende. Er zijn belangrijkere dingen in de wereld….

Zondag 3 september 2017 Karakul – Grens Kirgizië

Wanneer Bertha ‘s ochtens om half 6 buiten gaat plassen sneeuwt het! Wow! Gelukkig willen de motoren na deze sneeuwbui, met behulp van de choke, gelijk starten! Samen doen we een vreugdedansje en vertrekken we richting de grens met Kirgizië.

20170903 It’s snowing in Karakul

Onderweg zien we veel langstaart marmotten met een bruin-rode vacht de weg oversteken. Na nog 10km wasbord komen we half 10 aan bij de grens van Tadzjikistan die op 4336 meter ligt. De kou op de top heeft ook één van de douaniers in trainingspak gegrepen. Erik biedt hem een beetje Dampo aan voor onder zijn neus, waar hij enorm blij mee lijkt te zijn. Samen halen ze hun neus snuivend op. Het tafereel lijkt op de Fisherman’s reclame “Sterk spul hè?!”.

Zo’n 20 minuten later mogen we doorrijden naar de Kirgizische grens. De Kirgiezen hebben het qua hoogte en warmte veel beter gekozen dan de Tadzjieken. De Kirgizische grens ligt namelijk 1000 meter lager op 3300 meter. We genieten van het uurtje rijden in niemandsland met modderwegen, river crossings en uitzicht op sneeuwtopbergen. In de verte zien we een glimp van Peak Lenin (7134m), de één na hoogste berg in de Pamir die op de grens ligt tussen Tadzjikistan en Kirgizië. Nu we naar beneden rijden begint de omgeving gelijk weer wat groener te worden. We zijn benieuwd wat het ongerepte Kirgizië ons gaat brengen!

20170903 Route Pamir on map

Love to share:

23 Comments

  1. Eddo

    Gaaf om te lezen dat jullie onderwerg bekenden tegenkomen! en sneeuw onderweg? doet met denken toen ik in Afghanistan zat, was er in 1 nacht zoveel sneeuw gevallen dat ik tot mijn knieën erin stond. Ook mooi om te lezen dat sommige grensposten wel goed met reizigers kunnen omgaan. Jullie blijven helden, gewoon in de natuur overnachten, vooral die foto´s bij het gedeelte over Pamir zijn indrukwekkend!

    Bertha, Erik veel success en vooral plezier verder. Groeten vanuit een jaloers Bisonspoor

  2. Katrina Perkins

    Yes I read in English. I can neither speak or read or understand any other language.

  3. Janet

    Weer genoten van jullie verhaal! Wat een bijzondere avonturen! x

  4. Anouk

    Ik geniet met volle teugen van jullie prachtige verhalen! Wat een reis! De foto’s zijn geweldig met al die bergen in niemandsland. Als je meeleest voel je je toch een beetje reisgenoot. Ik zie uit naar de volgende update! Goed voortzetting van de reis in Kirgizië!

  5. Marion

    Prachtig om te lezen, de mooie sterrenhemel te zien, een hele mooie ervaring ook qua wegen opgedaan. Dit vergeet je leven lang niet meer!!Bijzonder dat jullie zo goed kunnen relativeren, en samen de juiste beslissingen nemen. Zo goed voorbereid op de hoogte. Knap om de motoren zelf zo goed te kunnen ondehouden, het worden je schatjes dan toch? Vanuit een inmiddels wat herfstachtig weer …..met omhelzing Dick en Marion

  6. Rob en Caressa

    God jongens wat een lekker verhaal weer om te lezen terwijl ik ook me momentje pak. Leest echt lekker weg jullie fantastische verhalen. Ga zo door ?. Kus van ons

  7. Nanda

    Ooooh wat een avonturen popjes!!! Ge wel dig om te lezen ?? ? Succes, GENIET en ik kijk uit naar de volgende Blog ?

  8. Jan

    Heerlijk languit op de bank jullie verhalen met plezier gelezen. Bij die hoogtes moest ik denken aan mijn reis nasr Peru met hoogten van meer dan 5.000 meter waar je naar 15 stappen in de bergen weet op adem moest komen. Veel plezier saampjes.

  9. Jan

    ,

    Ik zag (in de jaren ’80) in Berlijn-oost mooie wasborden in het asfalt bij stoplichten die ontstaan waren door het optrekkende en afremmende (vracht)verkeer.
    Op het strand ontstaat het wasboreffect doordat een harde zandondergrond gaat verstuiven aan de bovenkant, de zandkorrels worden van de toppen van de ribbels geblazen meegenomen met de wind en zullen op een volgend obstakel (de volgende ribbel) neerkomen.
    Technici zullen meer kunnen vertellen over het tweede.

    Gr Hans

  10. jeanine

    Alweer zo’n geweldig leuk geschreven blog. Ik vind het zo tof om mee te lezen in jullie reis.
    Fijn dat jullie zo genieten en ook samen er voor gaan en ervaren. Dit zijn zeer waarde-liefdevolle herinneringen .

  11. Ineke Robben

    geweldige reisverhalen, mooie belevenissen.
    Wat een levenservaringen doen jullie zo op!

  12. Ineke Robben

    mooie reisverhalen en prachtige ervaringen
    Veel levenservaringen doen jullie zo op!

  13. Lenie en Egbert

    Goedemorgen, echtpaar Baas-Rinsma,
    Een prachtige tocht over de M41 met al zijn hobbels en bobbels en “snelle” wegen, maar ook hier moet je op je snelheid letten.
    Een avontuurlijke omgeving met uitgestrekte vlaktes, maar zo te zien is er maar één weg, dus je kon niet verdwalen.
    Ook zonder internet waren jullie nog wel te volgen.
    Nu zie je van dichtbij hoe je een schaap moet slachten. Zo leer je heel veel onderweg.
    Wat is dat toch geweldig dat je zo’n reis met z’n tweetjes doet, dat is toch wel kicken!!
    Fijn dat je nu de coördinaten er bij hebt gezet. Leuk om die plekken dan thuis via Google even op te zoeken. Mogen jullie wel vaker doen.
    We hebben het gevoel dat jullie steeds verder van ons weg “kruipen”, maar dat is natuurlijk ook zo. Maar het gevoel is nog steeds goed.
    Op naar de volgende blog.
    Liefs van heit en mem

  14. Rita en Frank

    Hoi Erik en Bertha,

    Irma en José hebben ons op
    afstand aardig bezig gehouden. Vandaag hebben ze ons even een knuffel gegeven. Geniet met volle teugen en houd vol om jullie missie te volbrengen. Knuffels ?????

  15. Aart en Margreet

    Wij zijn ook benieuwd wat het ongerepte Kirgizië jullie gaat brengen! Indrukwekkende, spannende verhalen met supermooie foto’s.
    Goede reis! Liefs Aart en Margreet

  16. Angelique Cosentino

    Wat een reis! Geweldig om te lezen. Mooie foto’s.

  17. Lianni Locke

    Hi Bertha and Erik ,
    Just wanted to tell you how much I am enjoying reading your blogs . Unfortunately I am unable to read Dutch ,but if you decide not to translate into English I can easily use Google Translate to read it . I can totally appreciate how long it takes you to write of your adventures , and then you translate it to English as well !! … a very big task when you are on a holiday !
    In regards to the “washboard ” roads , someone may have already answered your question, but here in Australia we call them corrugations . Australia has a lot of corrugated roads . They often occur on corners and long straight sections of dirt road . They are caused by vehicles travelling too fast , the wheels spin on the dirt roads ,which creates the ridges or corrugations .
    Nigel and I are looking forward to following your adventures , and remember you are very welcome to stay with us when you reach Australia and the east coast .
    Safe travels 🙂

  18. jan korting

    gaat goed man. mooie foto’s en wat een avontuur. gaat jullie goed en veilig terug, gr Jan Korting

  19. Marion

    Onze stoere kerel is met Bertha minstens 4450 km onderweg met hun motoren, niettemin gaat je verjaardag niet zomaar voorbij!! Knuffels en proost , in mei volgend jaar(god wat ver weg) proosten we met een echte borrel!!

  20. Dick Baas

    Zoon gefeliciteerd met je verjaardag .
    37 jaar waar blijf de tijd.
    Fijne dag met Bertha.
    Neem n lekkere alcohol vrij biertje?.

  21. Thea

    Hoe is dat nou Erik om jarig te zijn op zo’n bijzondere plek. Het cadeau heb je al gekregen door zoveel te zien van de wereld. Die kou af en toe, oef, op een gegeven moment heb je wel zin in zo’n gloeiende kachel. Kan wel lezen, dat jullie echt heel goed voorbereid zijn, maar mentaal zijn jullie ook sterk hoor. Is ook leuk om mensen onderweg tegen te komen die ook on the road zijn. Iedereen heeft misschien wat tips.
    Bertha is ook een kanjer hoor!! Die kan ook de hele wereld net zo als Erik. Toppie
    Liefs Thea

Geef een antwoord

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Top